Đây là phần thứ tư của bitcoiner Giacomo Zucco’s series “Khám phá Bitcoin: Tổng quan ngắn gọn từ Caveman đến Lightning Network”. Tìm hiểu thêm về phần giới thiệu, Khám phá Bitcoin phần 1: Thời gian, phần 2: Con người và phần 3: Tiền tệ.
Trong phần tiếp theo của loạt bài này, chúng tôi sẽ khám phá ra các khái niệm về sự ảo hoá và phân cấp dựa trên các chiến lược tối ưu hoá “độ bền” (hardness) vật lý, khả năng “mở rộng” (scaleness) và cuối cùng là “sự đen tối” (darkness) đã đạt được trước đó.
Con đường hướng tới ảo hoá
Câu hỏi “Ở đâu?” sẽ đưa chúng ta đến hồi kết (không mấy tốt đẹp) của “Kế hoạch A” và khởi đầu cho “Kế hoạch B”.
Nhờ những nổ lực cao cả của bạn thì giờ đây mọi người đã sử dụng vàng và bạc để làm ra tiền. (Với những chiến tích trong đường lối đó, bạn quyết định lấy việc đổi mới, cách tân tiền tệ như là năng khiếu hiện thời của chính bạn: bạn bán cả đội tàu đánh cá của mình để tập trung vào việc đó).
Cải tiến tiếp theo mà bạn đưa ra đó là “tiền đúc”. Trong khi mọi người vẫn quen với việc duy trì các chi phí xác minh quan trọng khi nhận tiền kim loại, thì giờ đây bạn có thể đăng ký trước các giải pháp tiêu chuẩn (hiển nhiên là bạn yêu cầu một khoản phí cho dịch vụ như vậy, được gọi là “thuế chủ quyền” (seigniorage)) và tất cả mọi người chỉ có thể xác minh chữ ký của bạn với giá rẻ.
Tiền đúc (đặc biệt thú vị đối với Bitcoin, vì nó tương tự cách thức lợi hại được biết đến như là “SPV”, mà chúng ta sẽ thảo luận sau trong Phần 7) làm tăng độ bền một cách cục bộ, vì chi phí xác minh thấp hơn có nghĩa là chi phí giả mạo sẽ cao hơn cho những người làm giả mạo. Nhưng trong khi nó có thể tăng cục bộ, cũng có thể làm giảm tổng thể độ bền: Bây giờ bạn có khả năng tăng nguồn cung tiền bằng một mẹo được gọi là “sự giảm giá trị” (debasement) (chỉ cần đặt ít vàng hơn số tiền bạn đã hứa ban đầu, tăng phí chủ quyền của bạn một cách bí mật).
Tiếp theo, bạn phát minh ra “quyền lưu ký” (custody), thay vì mọi người có thể cất giữ trực tiếp tiền của họ nhưng họ lại muốn giao phó trách nhiệm đó cho bạn để đổi lấy chứng chỉ chuyển đổi. Vì bạn tận dụng tính kinh tế theo quy mô và chuyên môn hóa, nên bạn đã trở thành người có năng lực trong việc bảo quản tiền tệ của người khác (tất nhiên là phải trả phí).
Quyền lưu ký này ngày càng tăng đáng kể đến mức nó giúp quá trình hội tụ đạt đến sự hoàn thiện tối thượng: việc lưu trữ bằng giấy thay vì sử dụng vàng (không có tính phân chia) và bạc (không có tính di động).
Nhưng thay vào đó toàn bộ “độ tối” và “độ bền” có thể giảm: Trong giai đoạn thực hiện, bạn có thể dễ dàng theo dõi và kiểm duyệt các giao dịch hoặc là có thể thực hành cái được gọi là “dự trữ phân đoạn” (giữ ít tài sản thế chấp hơn chứng chỉ được cấp, về cơ bản làm tăng nguồn cung ảo).
Ảo hoá hoàn toàn
Đề xuất tiếp theo của bạn đó là ảo hoá hoàn toàn. (Lưu ý hài hước: Bitcoin thường được gọi là “tiền ảo”, nhưng tiền đã được xem là “ảo” hàng thế kỷ trước). Nó hợp nhất việc sáp nhập quyền lưu ký và tiền đúc lại với nhau: Thay vì chỉ giao cho bạn một số đồng tiền tượng trưng để chuộc lại chúng sau này, mọi người có thể bắt đầu giao dịch trực tiếp chứng chỉ giấy đã ký của bạn để sử dụng chúng làm phương tiện trao đổi. Cuối cùng bạn đã phát minh ra “giấy bạc” (banknotes).
Đấy không phải là tiền hàng hóa nữa mà đó là một “loại tiền thông tin” (không phải là tiền mà chúng ta gọi là “tiền fiat”, mặc dù đó vẫn là một hình thức đổi mới thị trường tự do, xuất hiện từ xã hội không có bất kỳ áp đặt pháp lý nào, được cung cấp bởi các chủ thể cạnh tranh khác nhau và được thế chấp bằng vàngđược giám hộ). Chắc chắn một điều là, bạn có thể lạm dụng kiểm duyệt, tranh luận và dự trữ phân đoạn nếu bạn muốn, nhưng bạn không phải là Mallory (kẻ bắt nạt đã đề cập ở Phần 3). Bạn là một chuyên gia có uy tín và những khích lệ tệ hại này có thể được giảm bớt bởi áp lực cạnh tranh của một số nhà cung cấp khác.
Chúng ta có thể xem quá trình ảo hóa như là một trường hợp chuyên môn hóa cực đoan (sau khi tiền cho phép sự phân công lao động, tự quản lý tiền trở thành một công việc chuyên môn). Đó là một quá trình tập trung hóa: Tài sản thế chấp chuyển từ nhiều người dùng sang một số ít nhà cung cấp dịch vụ.
Cuối cùng thì, câu hỏi “Ở đâu?” không phải để hỏi một vị trí về mặt địa lý mà nói về sự kiểm soát. Nhà cung cấp có thể có cả một kho tiền được phân phối trên toàn thế giới nhưng phải chịu sự kiểm soát của một quyền lực trung ương.
Bước ngoặc sai lầm: Độc quyền
Bạn đã quên lãng về kẻ bắt nạt Mallory rồi có phải không? Tốt, bởi vì anh ta là nhân vật chính trong việc chuyển đổi từ tiền ảo thị trường tự do sang tiền fiat. Trong một thời gian, anh ta đóng giả làm đối thủ cạnh tranh với các dịch vụ lưu ký và tiền đúc của bạn, nhưng giờ anh ta đang tiết lộ bản chất thật của mình.
Mặc dù khá khó khăn để anh ta tiếp quản quá trình trao đổi vàng rất phi tập trung, nhưng giờ đây có một vài thực thể lớn, công khai, đáng tin cậy, dễ bị tấn công mà anh ta có thể dễ dàng nắm quyền kiểm soát.
Đầu tiên, anh ta sử dụng các mối đe dọa bạo lực thể xác để độc quyền bắt buộc đối với tiền ảo, cai trị tất cả các dịch vụ tiền thay thế, kể cả của bạn, “bất hợp pháp”. Sau đó, anh ta buộc mọi người phải chấp nhận thương hiệu tiền ảo của mình là thanh toán theo mệnh giá. (Anh ấy thích gọi bổn phận này là “luật đấu thầu hợp pháp”).
Cuối cùng, anh ta bãi bỏ mọi loại giấy chứng nhận có thể đổi được bằng tài sản thế chấp vàng thực tế. Bây giờ nguồn cung cấp tiền được xác định một cách chính trị (bởi các ngân hàng trung ương do Mallory chỉ định, người cuối cùng có thể thực hiện các chính sách tiền tệ, định hình nền kinh tế dựa trên các mục tiêu chính trị của mình), trong khi nhu cầu về tiền tệ được thúc đẩy bởi chính trị (vì mọi người buộc phải sở hữu đấu thầu hợp pháp để trả thuế cho Mallory, và buộc phải chấp nhận nó với giá trị danh nghĩa khi họ giao dịch).
Cho đến tận bây giờ, trong bối cảnh tiền ảo thị trường tự do, các lực lượng cạnh tranh và sức mạnh thị trường vẫn có thể vẫn khuyến khích các nhà phát hành giấy bạc bằng cách “hành xử” nào đó. Với tiền fiat, nhờ luật pháp độc quyền và đấu thầu hợp pháp không còn cạnh tranh nữa, ít nhất là không nằm trong phạm vi “quyền thực thi pháp lý” (jurisdiction) của Mallory.
Internet và số hoá
Bước vào kỷ nguyên kỹ thuật số. Với thương mại điện tử, mọi người cần giao dịch qua internet, nhưng họ không thể trao đổi giấy tờ qua đó. Tiền fiat của Mallory chuyển sang các phiên bản kỹ thuật số có trật tự trọng yếu hiệu quả hơn: khả năng mở rộng tăng trở lại!
Ai đó có thể lập luận rằng trong việc thúc đẩy các công nghệ kỹ thuật số, tính quy mô sẽ còn tăng cao hơn nữa trong bối cảnh cạnh tranh của tiền thị trường tự do kỹ thuật số (vì độc quyền giữ chi phí cao trong khi vẫn duy trì hiệu quả, tính minh bạch và tỷ lệ đổi mới thấp). Nhưng vì mọi thứ vẫn được cải thiện nên không có bất cứ ai phàn nàn quá nhiều.
Nhưng độ bền và sự đen tối giảm tới mức đáng kể: Cung tiền có khả năng sẽ bị thao túng đến mức chưa từng thấy trước đây và Mallory có thể theo dõi và kiểm duyệt các giao dịch đối với các phạm vi của Orwellian.
Là một doanh nhân kiếm tiền, bạn cố gắng tận dụng những sáng kiến tương tự đã khiến tiền của Mallory đủ trở nên mạnh mẽ để mang về tiền đại diện cho thị trường tự do, là “trên các loại tiền kỹ thuật số” (on digital steroids). Hy vọng của bạn là có thể tận dụng internet để bỏ qua, lờ đi và phá vỡ những áp đặt của Mallory tương tự như anh ta đã tận dụng để làm tăng quyền lực của mình.
Bạn khởi động một startup có tên là E-gold (tất nhiên đây chỉ là hư cấu). Dịch vụ của bạn cho phép người dùng giả danh mở tài khoản bằng các gam vàng và được giao dịch một cách tự do.
Bạn thiết lập nó bằng cách sử dụng các thực tiễn công nghệ tốt nhất và nghĩ ra các cấu trúc quản trị sáng tạo. Sau một thời gian, hệ thống của bạn đã tăng lên 5 triệu tài khoản với số tiền tương đương 2 tỷ đô la Mallory mỗi năm.
Nhưng cho dù bạn có thực hiện một cách hoàn hảo và tiếp nhận thị trường tích cực, tất cả các kỹ năng pháp lý và kỹ thuật của bạn vẫn mãi mãi không thể đảm bảo việc bảo vệ bạn tránh khỏi bạo lực Mallory. Cuối cùng, anh ta tìm cách để đóng cửa doanh nghiệp của bạn và tống bạn vào tù, không khuyến khích các doanh nhân khác làm theo gương của bạn. (Thay vào đó, họ xoay quanh một số dịch vụ fiat kỹ thuật số truyền thống đã được Mallory phê chuẩn).
Phân cấp: Một tia hi vọng mới?
Trong thời gian bạn bị đối đãi như tội phạm trong tù đấy là sự trừng phạt vì dám thách thứ cung cấp một loại tiền tốt hơn Mallory thì cuối cùng bạn cũng đã giác ngộ ra một điều: Mallory rất dễ dàng tống bạn vào tù, đóng công ty của bạn bởi do cấu trúc cá nhân, pháp lý và kỹ thuật là tất cả các kết quả nhắm tới quá dễ dàng.
Điều gì sẽ xảy ra nếu, lần này, bạn thay thế danh tính chính thức của mình bằng một bút danh internet (phát âm theo tiếng Nhật là “Satoshi” có thể là lựa chọn tốt), thay đổi công ty vì lợi nhuận của bạn với một dự án mở FLOSS và máy chủ của bạn với một giao thức ngang hàng? Sau đó, Mallory sẽ không có CEO để tống giam, không có pháp nhân nào để bắt giữ và hơn nữa không có máy chủ để nào đóng cửa!
Ý tưởng này là để đảo ngược xu hướng tập trung đã thịnh hành cho đến bây giờ, trong khi vẫn giữ được hầu hết các lợi thế của tiến bộ công nghệ cho phép thương mại điện tử và tài chính điện tử.
Cho đến nay, bạn đã học được:
- Quá trình ảo hóa tiền làm tăng đáng kể quy mô của nó;
- Quá trình tương tự dẫn đến các độc quyền bạo lực, từ đó làm giảm đáng kể “độ bền” và “sự đen tối”, đặc biệt là trong kỷ nguyên kỹ thuật số;
- Bạn không thể chống lại độc quyền một cách hiệu quả bằng cách sử dụng các thực thể tập trung mà phải nhắm đến các giải pháp phi tập trung.
Nhưng làm thế nào bạn thực sự có thể phân cấp phát hành tài sản và quyền sở hữu? Chúng tôi sẽ trả lời câu hỏi đầu tiên trong số hai câu hỏi này trong Khám phá Bitcoin Phần 5: Sự khan hiếm kỹ thuật số.
