Lý thuyết trò chơi là gì?
Là một nhánh của khoa học về chiến lược, lý thuyết trò chơi là khung lý thuyết giải thích cách các đối thủ lựa chọn các hành động khác nhau trong các tình huống xã hội. Lý thuyết trò chơi (Game Theory) sử dụng toán học thuần túy để giải thích lý luận của con người và cách mọi người đưa ra các quyết định chiến lược, từ chính trị và kinh doanh đến chiến tranh và tiến hóa sinh học.
Bản chất của con người và mạng lưới phi tập trung
Xét đến việc mục tiêu của mạng blockchain là hướng tới phi tập trung hoàn toàn, không có sự giám sát của con người trong việc ra quyết định, thì lý thuyết trò chơi là cần thiết để phát triển các nền tảng trực quan và các trường hợp sử dụng.
Một khái niệm cốt lõi của lý thuyết trò chơi là định lý cân bằng Nash – một kịch bản mà người tham gia được hưởng quyền truy cập thông tin như nhau và cạnh tranh trên một sân chơi công bằng. Dựa vào sự hợp lý giả định của những người liên quan, định lý cân bằng Nash cho phép sự cạnh tranh và thuận lợi cho tất cả những người chơi tuân thủ hệ thống dựa trên quy tắc.
Chẳng hạn, hãy lấy công nghệ lớn làm ví dụ. Sự náo động chính trị gần đây đã kích hoạt phong trào chống độc quyền, vận động hành lang chống lại sự độc quyền của ngành công nghệ do những gã khổng lồ như Facebook và Google, cho thấy tình trạng cân bằng Nash không tồn tại. Sự mất cân bằng quyền lực và sự vi phạm niềm tin của một số tác nhân, trong trường hợp này là Facebook và Google, có tác động tiêu cực đến toàn bộ ngành công nghệ và làm tổn hại khả năng phát triển của các công ty nhỏ hơn.
Trong một thế giới lý tưởng, Facebook và Google sẽ hoạt động theo các tiêu chuẩn đạo đức giống như các công ty nhỏ, cho phép những người sáng tạo nhất phát triển mạnh mẽ. Trong kịch bản này, tất cả các công ty sẽ được hưởng lợi từ việc tiếp cận thông tin và tiếp cận thị trường như nhau, do đó tạo ra trạng thái cân bằng Nash.
Blockchain dựa trên cùng một cơ sở là trạng thái cân bằng Nash mang lại lợi ích cho tất cả mọi người. Loại bỏ sự mất cân bằng quyền lực này, công nghệ sổ cái phi tập trung (DLT) cung cấp một sổ cái giao dịch chung, đáng tin cậy, mà mọi người đều có thể kiểm tra, nhưng không một người dùng nào có thể độc quyền kiểm soát. Vì lý thuyết trò chơi tập trung vào các tác nhân hợp tác, hợp lý đối với người dùng đơn lẻ, nó có thể được áp dụng để hiểu tính đồng thuận trong các giao thức blockchain.
Cân bằng Nash đạt được nhờ sự tương tác của những người tham gia khác nhau, trong đó không người tham gia nào có thể đạt được bằng cách thay đổi chiến lược đơn phương nếu chiến lược của những người khác không thay đổi. Vì các giao thức blockchain dựa trên các thuật toán đồng thuận không có cơ quan trung ương, trạng thái cân bằng Nash cho chúng ta cái nhìn rõ ràng về khuôn khổ đồng thuận của blockchain. Do đó, các mạng blockchain dựa vào khả năng tồn tại của trạng thái cân bằng Nash để đạt được thỏa thuận với kết quả theo mong muốn nhất trên toàn hội đồng. Giả sử những người tham gia trong một blockchain đủ phi tập trung hợp lý, định lý cân bằng Nash đảm bảo rằng sự đồng thuận sẽ đạt được nhằm hướng tới quyết định tốt nhất.
Đạt được sự đồng thuận là điều “tối quan trọng” đối với blockchain, mặc dù để tạo ra một môi trường nơi việc ra quyết định cùng với sự đồng thuận có hiệu quả, bạn cần một số lượng đáng kể những người tham gia đóng góp cho mạng. Theo lý thuyết, càng nhiều người đồng ý sẽ mang đến một kết quả mong muốn nhất về mặt xã hội. Tuy nhiên, hiện tại, các mạng blockchain chưa được phi tập trung hóa đầy đủ và các công ty, chính phủ trên toàn cầu đang tập trung nỗ lực đưa công nghệ biến đổi này vào dòng chính thống để mở rộng mạng lưới. Sự khuyến khích này giống như là một yếu tố của lý thuyết trò chơi.
Mạng P2P dựa trên tiền đề của các tác nhân có lý trí tương tác với nhau để tối ưu hóa tiện ích của chúng. Lý thuyết trò chơi khuyến khích các tác nhân hành xử theo một cách nhất định nhằm tối đa hóa tiện ích/lợi nhuận.
Các cơ chế proof: Song đề tù nhân
Ưu đãi đã trở thành một đặc điểm cốt lõi của nhiều dự án blockchain thành công trong việc khuyến khích những hành vi tốt. Khai thác Bitcoin là ví dụ rõ ràng nhất về sự khuyến khích này trong quá trình làm việc, thưởng cho các miner sự đồng thuận giữa các node và lần lượt mang lại lợi ích cho toàn bộ mạng thông qua bảo mật nâng cao.
Lý thuyết trò chơi là hiển nhiên trong khai thác nhưng hoạt động sẽ khác nhau tùy thuộc vào hệ thống proof. Ví dụ, proof of work (PoW) dựa vào phần thưởng, trong khi proof of stake (PoS) sử dụng hình phạt để ngăn chặn hành vi xấu và kiểm soát mạng. Chính sự kết hợp của các phương pháp này tạo ra các mạng lưới an toàn nhất.
Trong lý thuyết trò chơi, lý thuyết song đề tù nhân (the prisoner’s dilemma) được sử dụng để thể hiện các chiến lược thu lợi khi có sự hợp tác hoặc trừng phạt nếu hai bên phản bội lẫn nhau. Các bên không hợp tác sẽ thấy mình trong tình huống tồi tệ hơn những người hợp tác. Vì sự đồng thuận và hợp tác là nền tảng quan trọng để hiểu hệ thống hợp đồng trong các giao thức blockchain, chúng ta có thể áp dụng định luật song đề tù nhân để đánh giá khuôn khổ phần thưởng rủi ro trong các giao thức blockchain.
Trong cả hai mô hình, các bên sai lệch tiềm năng đều bị giới hạn bởi một ngưỡng. Sự khác biệt chính là trong mô hình ác hiểm, các bên lệch có thể hành động hoàn toàn tùy ý, trong khi trong mô hình lý thuyết trò chơi, chúng ta thường cho rằng các liên minh lệch lạc sẽ hành động hợp lý trong khi cố gắng tối đa hóa lợi ích của họ. Mạng Blockchain P2P giúp tránh vấn đề về chi tiêu tăng gấp đôi, mà không cần các trung gian đảm bảo cho sự trao đổi giá trị.
Hợp đồng thông minh là một tính năng thiết kế của các giao thức blockchain có sự tham gia của hai hoặc nhiều bên giao dịch tài sản kỹ thuật số, sau đó được phân phối lại một cách tự động. Điều này hoạt động theo một công thức dựa trên một tập hợp dữ liệu được xác định mà không được công khai tại thời điểm hợp đồng bắt đầu. Hợp đồng thông minh được tối ưu hóa khi các tác nhân hợp lý làm việc cùng nhau để giải quyết các vấn đề và các thử thách đặt ra.
Lý thuyết trò chơi trong hành động: Các thị trường dự đoán tài chính
Xét về nhiều khía cạnh, thị trường phái sinh có chút giống với mô hình yếu tố hợp lý trong lý thuyết trò chơi, do sự thống trị của các tổ chức tài chính lớn bị khóa trong một môi trường giao dịch tập trung. Với những rào cản đáng kể khi gia nhập cho các nhà đầu tư bán lẻ trung bình, do lệ phí và quy định cao, không có gì đáng ngạc nhiên khi ngành công nghiệp này bị cáo buộc chỉ có lợi cho các tổ chức giàu có và quyền lực nhất.
Mặc dù ngành công nghiệp phái sinh có kích thước lớn xấp xỉ 1.200 nghìn tỷ đô la trong những năm gần đây, tính tập trung hóa, phí cao của ngành này đã ngăn cản nhiều yếu tố hợp lý khai thác vào thị trường béo bở này.
Trò chơi Zero-sum
Trò chơi Zero-sum là lý thuyết dùng để diễn tả việc nếu một người thu được lợi ích thì người kia sẽ bị thiệt hại tương đương và ngược lại. Các tùy chọn và hợp đồng tương lai là ví dụ về các trò chơi zero-sum. Một số sản phẩm phái sinh, bao gồm cả nghĩa vụ cho vay thế chấp (CLOs) và nghĩa vụ nợ thế chấp (CDOs), bị đổ lỗi là đã kích hoạt các cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu trong năm 2008. Những sản phẩm mang trên mình những rủi ro, kết quả là các ngân hàng lơ là sự theo dõi với các tài sản cơ bản.
Xét tới mức độ rủi ro và độ phức tạp cao hơn trong giao dịch một số sản phẩm phái sinh (CLOs/ CDOs) so với các tài sản khác như cổ phiếu và trái phiếu, việc khám phá cơ hội đòi hỏi các chủ thể hợp lý cần phải giao dịch phái sinh và giảm thiểu những rủi ro này là rất quan trọng. Rủi ro và lợi ích rộng hơn của các trò chơi zero-sum trong giao dịch là gì?
Do tính chất tập trung hóa của môi trường giao dịch phái sinh lỗi thời và sự thiếu minh bạch vốn có của cả nhà đầu tư và trader, có rất ít động lực khiến cho các nhà đầu tư bán lẻ tham gia vào không gian.
Sự phi tập trung hóa, dưới dạng công nghệ blockchain, có thể thay đổi toàn bộ bối cảnh giao dịch phái sinh. Bằng cách giới thiệu DLT để ghi lại và xác minh tất cả các giao dịch, công nghệ blockchain có khả năng mở ra lĩnh vực cho cả các trader phái sinh được công nhận và nghiệp dư.
Theo lý thuyết trò chơi, kiến thức chung dựa trên nguyên tắc mỗi người chơi sẽ hoàn toàn hợp lý với thông tin đầy đủ – một trạng thái cân bằng Nash. Do đó, tính minh bạch là chìa khóa để tiếp cận thông tin một cách bình đẳng cho tất cả những người tham gia vào thị trường phái sinh được dân chủ hóa, cho phép các trader đưa ra quyết định hợp lý, sáng suốt.
Một thị trường phái sinh phi tập trung sẽ giúp đảm bảo an ninh hơn, tiếp cận các nguồn lực có thể mở rộng và giảm đáng kể chi phí giao dịch. Theo lý thuyết trò chơi, thị trường phái sinh đã tập trung vào một hệ thống tập trung hóa, các mạng phi tập trung được xây dựng với quyết định thực sự của con người sẽ cho ra kết quả tốt hơn, mang lại cơ hội công bằng trong việc làm giàu cho các trader.
Quá trình ra quyết định của con người và DLT
Có thể là phần thưởng hoặc hình phạt, trò chơi zero-sum hoặc cân bằng Nash, các mạng lưới phi tập trung thực sự mà các thế hệ tương lai sẽ sử dụng sẽ dựa trên lý thuyết trò chơi. Vì lý thuyết này đứng trên trụ cột là tính hợp lý của con người, song song với sự bất hợp lý rộng lớn của nhiều người, không có gì ngạc nhiên khi phần lớn các dự án blockchain sẽ thất bại. Xây dựng cơ sở hạ tầng của blockchain trên tâm trí con người như lý thuyết trò chơi cho thấy cuối cùng sẽ dẫn đến kết quả mong muốn nhất về mặt xã hội và việc áp dụng công nghệ chính thống. Đây là sự phát triển công nghệ và xã hội đang được thực thi.
